«Από το Βυζάντιο στον Νεότερο Κόσμο. Χειροποίητα Κεραμικά της Χίου (17ος-19ος αι.)» στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

Η μεγάλη πολιτιστική και οικονομική ακμή της Χίου στους νεότερους χρόνους, η εντατική αγροτική και μεταποιητική δραστηριότητα (με χαρακτηριστικότερη την παραγωγή της μαστίχας) και η στρατηγική θέση του νησιού κοντά σε μεγάλα εμπορικά κέντρα και θαλάσσιους δρόμους, συνετέλεσαν στο να αναπτυχθεί μια ποικιλόμορφη αγγειοπλαστική παραγωγή. Τα εργαστήρια του νησιού έφτιαχναν μια σειρά από διαφορετικά κεραμικά, από χειροποίητα ογκώδη κεραμίδια και στιβαρά πιθάρια έως τροχήλατες στάμνες και μικροσκοπικά κανατάκια για τη διακίνηση της μαστίχας.

Πήλινα καπάκια πιθαριών με αποτροπαϊκά μοτίβα. 18ος αιώνας

Τα χειροποίητα κεραμικά στα οποία εστιάζει η έκθεση είναι ποικίλα, από πιθάρια, πιθοειδή και καπάκια πιθαριών έως κανάλια, αγωγούς, κεραμίδια, λεκάνες και ότι άλλο ήταν πολύ ογκώδες για να κατασκευαστεί πάνω στον τροχό. Για την παραγωγή των χειροποίητων κεραμικών υπήρχαν εξειδικευμένοι αγγειοπλάστες οι οποίοι ονομάζονταν “καναλάδες”. Οι “καναλάδες” χρησιμοποιούσαν ιδιαίτερα μείγματα πηλών, είχαν συγκεκριμένα εργαλεία και έψηναν τα κεραμικά τους σε ιδιότυπους κλιβάνους, εξασκούσαν δηλαδή μια ιδιαίτερη και πανάρχαια τεχνολογική αλυσίδα που κατάγονταν από το Βυζάντιο και επιβίωσε στο νεότερο Αιγαίο μόνο στη Χίο.

Λεπτομέρεια από πήλινο καπάκι πίθου με παράσταση κουρσάρων. 18ος αιώνας

Τα χειροποίητα ωστόσο κεραμικά της Χίου δεν είναι σημαντικά μόνο εξαιτίας της πανάρχαιας τέχνης τους. Οι μορφές και τα σύμβολα που αποτυπώνουν πάνω στις αδρές τους επιφάνειες οι “καναλάδες” απηχούν την νέα εποχή, όπου ακμάζουν οι ελληνικές κοινότητες, διαδίδεται η χρήση της γραφής στους αγροτικούς πληθυσμούς, οι τεχνίτες χρονολογούν τα έργα τους και τοποθετούν αυτά και τους εαυτούς τους στη γραμμική ροή του χρόνου, αποκτούν ιστορική και εθνική συνείδηση. Είναι η εποχή του νεοελληνικού διαφωτισμού. Στη Χίο αυτή η εποχή τελειώνει απότομα με την σφαγή της Χίου, το τραγικό αυτό γεγονός σφραγίζει το τέλος της χρυσής εποχής του νησιού και μαζί με αυτήν εκλείπουν τα χειροποίητα χιώτικα κεραμικά με τις πλούσιες διακοσμήσεις και τα γλαφυρά σύμβολα.