296 αντικείμενα από την Παλαιολιθική εποχή μέχρι και τα νεότερα χρόνια, 30 σπήλαια, βραχοσκεπές και σπηλαιοβάραθρα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος της βόρειας Ελλάδας και δύο αίθουσες μεταμορφωμένες σε δαιδαλώδες σπήλαιο συνθέτουν τη νέα περιοδική έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Στη σπηλιά: Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως.
Στην έκθεση τα σπήλαια αντιμετωπίζονται ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των ανθρώπων και αυτή η άρρηκτη σχέση αποτυπώνεται πολυεπίπεδα. Μάλιστα, σε αυτή την ιδέα βασίζεται και η μουσειολογική αφήγηση της έκθεσης αλλά και η μουσειογραφική προσέγγιση, η οποία εκλαμβάνει το μοναδικό και εύθραυστο οικοσύστημα των σπηλαίων όχι απλώς ως έναν γεωλογικό σχηματισμό αλλά ως ένα περιβάλλον, έναν βιωμένο χώρο, με τον άνθρωπο να συνδέεται μαζί του από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του.
Το σπήλαιο είναι τόπος όπου βιώθηκε το αίσθημα της καταφυγής και της ασφάλειας, του εγκλεισμού, του τραύματος, της γιορτής και της τελετουργίας, της αποκαλυπτικής εμπειρίας, της επαφής με τις θεότητες, της αναγέννησης, της μετάβασης, της φιλοσοφικής αναζήτησης. Το ποικίλο αυτό φάσμα παρουσιάζεται στον επισκέπτη μέσα από πέντε κύριες ενότητες: Ένα ημερολόγιο του παρελθόντος, Η αρχαιολογία των σπηλαίων, Η άλλη όψη των σπηλαίων, Ακολουθώντας τις διαδρομές και Ρίχνοντας φως στη σπηλιά.
Λίθινα και οστέινα εργαλεία, κεραμική, γλυπτά, επιγραφές, νομίσματα, χάλκινα εργαλεία και όπλα, πήλινα ειδώλια, χάλκινα και χρυσά κοσμήματα, λατρευτικές εικόνες, ανθρωπολογικό, αρχαιοβοτανολογικό και αρχαιοζωολογικό υλικό, αλλά καιέργα σύγχρονης τέχνης, φωτίζουν τις διαφορετικές πτυχές της σχέσης του ανθρώπου με το σπήλαιο. Ιδιαίτερη ενότητα αφιερώνεται στους επιστήμονες που εμπλέκονται στην εξερεύνηση των σπηλαίων.
Η έκθεση αποτελεί καρπό της εξαιρετικής συνεργασίας με έντεκα Εφορείες Αρχαιοτήτων (Άρτας, Ημαθίας, Ιωαννίνων, Καβάλας-Θάσου, Λάρισας, Μαγνησίας, Σερρών, Ροδόπης, Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Φλώρινας και Χίου), και τρία μουσεία (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και Μουσείο του Τελλογλείου Ιδρύματος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) που δάνεισαν αντιπροσωπευτικά αντικείμενα των συλλογών τους, τα περισσότερα αδημοσίευτα ευρήματα που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά στο κοινό.
Η έκθεση θα πλαισιωθεί με παράλληλες δράσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία και οικογένειες, ξεναγήσεις, μουσικές συναυλίες, δράσεις φιλαναγνωσίας και επιστημονικές διαλέξεις. Συνοδεύεται από επιστημονικό κατάλογο που τεκμηριώνει την έκθεση και θα διατίθεται από το πωλητήριο του Μουσείου από 15 Μαΐου 2025.
Η Υπουργός Πολιτισμού Υπουργού Λίνα Μενδώνη η οποία εγκαινίασε την περιοδική έκθεση, στο χαιρετισμό της, σημείωσε ότι η έκθεση «αποτελεί ένα φιλόδοξο και πρωτότυπο εγχείρημα που επιχειρεί, με εμπεριστατωμένη διεπιστημονική προσέγγιση, αλλά και σύγχρονη αισθητική, να φωτίσει —κυριολεκτικά και μεταφορικά— τη βαθιά, πολυδιάστατη και διαχρονική σχέση του ανθρώπου με τα σπήλαια. Μια σχέση, που ξεκινά από την αυγή της ανθρωπότητας και εκτείνεται αδιάλειπτα και διαρκώς εξελισσόμενη έως τις μέρες μας».
Όπως επεσήμανε, «η έκθεση λειτουργεί ως πρόσκληση και πρόκληση για εξερεύνηση και ανακάλυψη. Μέσα από την ιστορία, την τέχνη και την επιστήμη, οι επισκέπτες καλούνται να ανακαλύψουν τον μοναδικό κόσμο των σπηλαίων και να εκτιμήσουν την αξία τους ως μνημείων της φύσης και του πολιτισμού. Τα σπήλαια προσφέρονται ως μάρτυρες της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά και πύλες που μας συνδέουν με τις προαιώνιες ρίζες μας και την ίδια τη φύση. Η εμπειρία αυτής της έκθεσης φιλοδοξεί να εμπνεύσει τον θαυμασμό, την περιέργεια και την ευαισθητοποίηση του κοινού, ενισχύοντας τη σύνδεσή μας με το παρελθόν και προάγοντας τη διατήρηση αυτών των μοναδικών μνημείων για τις επόμενες γενιές».
Η Υπουργός υπογράμμισε ότι «κάθε έκθεμα αποτελεί ένα κομμάτι του παζλ, που αφηγείται την ιστορία των σπηλαίων και της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου και της φύσης. Παράλληλα, αναδεικνύονται οι μεθοδολογικές και τεχνικές ιδιαιτερότητες, ο συναρπαστικός χαρακτήρας και οι ποικίλες προκλήσεις της σπηλαιολογικής αρχαιολογικής και ανθρωπολογικής έρευνας».