ΜΟΙΡΑΣΟΥ ΤΟ ΣΤΑ SOCIAL MEDIA
«Το εύρημα του Δίου έχει εντελώς ιδιαίτερη σημασία για την ιστορία των μουσικών οργάνων κατά την αρχαιότητα. Για το ίδιο το Δίον αποτελεί μια ισχυρή μαρτυρία της ανεπτυγμένης αστικής του ζωής και της μακράς μουσικής του παράδοσης ως τόπου των Μουσών και του Ορφέα»
Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και Θράκη,
6, 1992
Δημήτρης Παντερμαλής
Η Ύδραυλις (ή Ύδραυλος), είναι το πρώτο στην ιστορία πληκτροφόρο όργανο, πρόδρομος του Εκκλησιαστικού Οργάνου. Ήταν επινόηση και εφεύρεση του διάσημου μηχανικού Κτησίβιου από την Αλεξάνδρεια και κατασκευάστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. Αναλυτικές περιγραφές για τον τρόπο λειτουργίας της σώζονται στα κείμενα του Βιτρούβιου (De Architectura X, 8) και του Ήρωνα του Αλεξανδρέα (Πνευματικά Ι,42).
Αρχαία Ύδραυλις (Φωτ. Διεύθυνση Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων
Το αξιοπερίεργο αυτό τεχνολογικό και μουσικό κατασκεύασμα εξαπλώθηκε ταχύτατα στον Ελληνιστικό και αργότερα στον Ρωμαϊκό κόσμο, όπου συνόδευε γιορτές, αγώνες στα αμφιθέατρα. Αγαπήθηκε ιδιαίτερα από πολλούς Ρωμαίους αυτοκράτορες και ιδιαιτέρως από τον Νέρωνα, ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του έξοχο οργανοπαίκτη. Σταδιακά και με το πέρασμα των χρόνων, ο υδραυλικός μηχανισμός αντικαταστάθηκε από φυσερά με αποτέλεσμα το όργανο στην αυτοκρατορική αυλή της Κωνσταντινούπολης να είναι πνευματικό.
Τον 7ο και 8ο αιώνα η Ύδραυλις αποκαλείται Όργανον. Τον 10ο αιώνα ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος (945-959) θα εντάξει το Όργανο στο πρωτόκολλο της αυλής και σε ειδικές τελετές στο Μεγάλο Παλάτιο, στη πολύ γνωστή Μεγάλη Προσέλευση, και στον Ιππόδρομο κατά την διεξαγωγή αρματοδρομιών. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) το Όργανο εξαφανίζεται από την Ανατολή.
Από την Ανατολή στην Δύση
Το 757 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775) αποστέλλει ένα όργανο ως δώρο στον αυτοκράτορα των Φράγκων Πιπίνο τον Βραχύ, πατέρα του Καρλομάγνου. Το 826 ένας μοναχός από την Βενετία, ονόματι Γεώργιος, κατασκευάζει στην Aix-la-Chapelle (Άαχεν), όπου η αυλή του Λουδοβίκου του Ευσεβούς, γιου του Καρλομάγνου, ένα όργανο “κατά τον Ελληνικό τρόπο”.
Σταδιακά το όργανο απέκτησε εξέχουσα θέση στη λειτουργία της Καθολικής Εκκλησίας και αργότερα και στη μη εκκλησιαστική, κοσμική μουσική παράδοση. Σταδιακά θα μετεξελιχθεί στο Όργανο, όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Η Ύδραυλις του Δίου
Η Ύδραυλις του Δίου ανακαλύφθηκε το καλοκαίρι του 1992 από την ομάδα του καθηγητή Δ. Παντερμαλή σε μια μεγάλη ιδιωτική οικία του Δίου. Ο χώρος όμως όπου βρέθηκε δεν ήταν ο χώρος όπου λειτουργούσε το όργανο, αλλά εκτιμάται ότι ήταν είτε εργαστήριο είτε «παλαιοπωλείο». Χρονολογείται στον 1ο αι. μ.Χ. και σήμερα έχει συντηρηθεί και αποκατασταθεί και εκτίθεται στο Μουσείο του Δίου. Έχει ύψος 1,20 και πλάτος 0.70μ.
Ύδραυλις, Μουσείο Δίου
Αυτό το όργανο παίζεται με δυο άτομα, ο ένας πατά τα πλήκτρα ενώ ο άλλος πιέζει τον αέρα με το νερό. Έχει 24 χάλκινους αυλούς με διαφορετικό ύψος οι οποίοι είναι πολύ καλά λειασμένοι και φέρουν σε πυκνά διαστήματα δακτυλίους, ώστε να δίνουν την εντύπωση των «χαλκών καλάμων». Στο κάτω μέρος στενεύουν παίρνοντας κωνικό σχήμα και ενσωματώνονται μέσα στη μεταλλική πλάκα, τον πίνακα. Στο σημείο λίγο πριν από το στένεμα των αυλών διαμορφώνεται το χαρακτηριστικό άνοιγμα για το στροβιλισμό του αέρα και την παλμική κίνηση του ήχου ο οποίος πολλαπλασιάζεται ανεβαίνοντας προς τα πάνω μέσα στο σώμα του αυλού.
Δύο ισχυρές, χάλκινες πλάκες συγκρατούν τη σειρά των αυλών εξασφαλίζοντας σταθερότητα. Η πλάκα προς την εξωτερική πλευρά φέρει διακοσμητικά στοιχεία, ενώ στο μέσον της υπάρχουν στερεωμένα γυάλινα πλακίδια.
Ενημερωτική Πινακίδα, με την υπογραφή του Δ. Παντερμαλή
Ως μουσικό όργανο η ύδραυλις παρήγαγε σύμφωνα με τον Αθήναιο ήχο ηδύ και τερπό. Στην αρχαιότητα υπήρχε πλήθος υδραύλεων, όπως φαίνεται από τις σχετικές απεικονίσεις του οργάνου σε νομίσματα, ψηφιδωτά, κεραμική και αλλού, με ποικιλία ως προς το μέγεθος, τον ήχο, τον αριθμό και τις σειρές των αυλών. Υπήρχαν υδραύλεις σταθερές ή κινητές, μικρότερες και μεγαλύτερες, με δυνατό ήχο για αμφιθέατρα ή με πιο ήπιο ήχο, με μία ή δύο αντλίες που τις χειρίζονταν είτε βοηθοί, είτε ο ίδιος ο οργανοπαίκτης. Το πιο συνηθισμένο πάντως είδος πρέπει να είχε ύψος περίπου 1,5 με 2 μέτρα, με δύο αντλίες αέρα και 15 με 25 αυλούς. Ο οργανοπαίχτης έπαιζε όρθιος επάνω σε χαμηλό σκαμνί και οι βοηθοί χειρίζονταν τις αντλίες. Οι αυλοί ήταν πάντοτε από μπρούτζο και το έπιπλο του οργάνου ήταν ξύλινο.
Ύδραυλις, Ανακατασκευή Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών
Ανακατασκευή της αρχαίας Ύδραυλις από το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών
Το 1995, το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, ξεκίνησε ερευνητικό πρόγραμμα ανακατασκευής της αρχαίας Υδραύλεως, σε συνεργασία με τον καθηγητή Δ. Παντερμαλή. Για την ανακατασκευή του οργάνου έγινε συστηματική μελέτη όλων των αρχαίων πηγών, έρευνα στις αρχαιοελληνικές μουσικές κλίμακες, καθώς και στη χρήση και επεξεργασία των διάφορων υλικών κατά την Αρχαιότητα (μέταλλα, ξύλο, δέρμα, κολλήσεις, καρφιά κλπ.). Για την κατασκευή των αυλών του οργάνου ακολουθήθηκε πιστά το αρχαιολογικό εύρημα του Δίου.
Αρχαία Ύδραυλις, λεπτομέρεια
Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών
Τον Αύγουστο του 1996 στους Δελφούς, κατά την διάρκεια του διεθνούς συμποσίου ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ( 5-16/08/1996), παρουσιάστηκε το πρώτο αποτέλεσμα του προγράμματος ανακατασκευής.
Τον Μάιο του 1999 παρουσιάστηκε στους Δελφούς το δεύτερο (τελικό) όργανο, πιστό, κατά το δυνατόν, αντίγραφο της αρχαίας Υδραύλεως.
Εποπτεία προγράμματος ανακατασκευής
-Βασίλης Καρασμάνης, Καθηγητής Φιλοσοφίας Ε.Μ.Π., Διευθυντής Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών, 1994-2004.
-Μάριος Μαυροειδής (ᵻ1997), Εθνομουσικολόγος, Καθηγητής Μουσικολογίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο
-Christoph Stroux (ᵻ2013), Μουσικολόγος, Διευθυντής της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας “Λίλιαν Βουδούρη” του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής
-Πάνος Βλαγκόπουλος, Μουσικολόγος, Επ. Καθηγητής Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου
Κατασκευή Οργάνου: Εργαστήριο Μουσικών Οργάνων Γ. Παράσχου
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΤΟΥ 0ΡΓΑΝΟΥ
ΙΑΠΩΝΙΑ: Τόκιο και Shizuoka, στο πλαίσιο των εορτασμών της 100ης επετείου διπλωματικών σχέσεων Ελλάδος & Ιαπωνίας
ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Ανόβερο, EXPO 2000
ΙΣΠΑΝΙΑ: Δεύτερη Διεθνής Έκθεση “Madrid por la Ciencia”
ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ: Λονδίνο, Queen Elizabeth Hall
ΣΟΥΗΔΙΑ: Στοκχόλμη, Medelhavsmuseet
ΗΠΑ: Ουάσιγκτον, The Corcoran Gallery
ΙΤΑΛΙΑ: Κρότωνας
ΕΛΛΑΔΑ: Δελφοί: Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών- Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών
Αθήνα: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Πανεπιστήμιο Αθηνών- Μουσείο της Ακρόπολης
Πληροφορίες: Αρχαιολογικό Μουσείο Δίου, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών
