Γνωρίζοντας το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στη Δημητσάνα

Στη Δημητσάνα, στο Κεφαλάρι του Αϊ-Γιάννη, μέσα σε πυκνή βλάστηση και άφθονα τρεχούμενα νερά, βρίσκεται το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, μέλος του Δικτύου θεματικών τεχνολογικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ).

Το Μουσείο έχει αναγνωριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στο πλαίσιο του προγράμματος πιστοποίησης μουσείων. Προβάλλει τη σημασία της υδροκίνησης στην παραδοσιακή κοινωνία. Εστιάζοντας στις βασικές προβιομηχανικές τεχνικές, που χρησιμοποιούν το νερό ως κύρια πηγή ενέργειας και το αξιοποιούν για την παραγωγή ποικίλων προϊόντων, τις συνδέει με την ιστορία και τον καθημερινό βίο της τοπικής κοινωνίας στο πέρασμα των χρόνων.

Τον 16ο αιώνα, οπότε και αρχίζει βαθμιαία η οικιστική ανάπτυξη της περιοχής, στο φαράγγι του Λούσιου ποταμού εμφανίζονται οι πρώτες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις. Αντίστοιχα βιοτεχνικά συγκροτήματα δημιουργούνται και όπου υπάρχουν μεγάλες πηγές, ακολουθώντας τη ροή του νερού προς την κοίτη του Λούσιου. Η έρευνα έχει καταγράψει περισσότερες από εκατό υδροκίνητες εγκαταστάσεις που τις χρησιμοποιούσαν οι παραδοσιακές κοινότητες της περιοχής για να καλύπτουν τις βασικές ανάγκες τους. Οι μονάδες αυτές στήριξαν την οικονομία της ευρύτερης περιοχής καθώς και των μοναστηριών που βρίσκονται στις πλαγιές της χαράδρας του ποταμού.

Η υποδειγματική αποκατάσταση των εγκαταστάσεων και υδροκίνητων μηχανισμών που απαιτήθηκαν για τη δημιουργία του Μουσείου έγινε με σκοπό να αναπαραχθεί, κατά το δυνατόν πιστότερα, η ζωή όσων δραστηριοποιούνταν στο φαράγγι. Κάθε αναστηλωμένο κτήριο των παλιών παραδοσιακών εργαστηρίων φιλοξενεί μόνιμη έκθεση με πλούσιο εποπτικό υλικό (κείμενα, σχέδια, οπτικοακουστικές παραγωγές), συναφές με το εργαστήριο στο οποίο στεγάζεται.

Στο πρώτο κτήριο βρίσκονται η νεροτριβή και ο αλευρόμυλος. Η νεροτριβή ήταν η πιο απλή από όλες τις υδροκίνητες εγκαταστάσεις ως προς την κατασκευή, καθώς δεν διέθετε μηχανισμό (φτερωτή), αλλά και ως προς τη λειτουργία της, καθώς δεν χρειαζόταν χειριστής για τη ρύθμισή της. Στην περιοχή της Δημητσάνας δούλευαν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα περίπου είκοσι στεγασμένες ή υπαίθριες νεροτριβές, όπου πλένονταν τα υφαντά (βελέντζες, μπατανίες, τσέργες, τσόλια). Η τέχνη του νεροτριβιάρη (ή ντριστελιάρη) φαινόταν από το αν υπολόγιζε σωστά τον χρόνο παραμονής κάθε υφαντού στον κάδο.

Στο παράπλευρο κτήριο έχει αποκατασταθεί αλευρόμυλος με οριζόντια εσωτερική φτερωτή. Ο κύριος χώρος, ορθογωνικός κατά κανόνα, στέγαζε τον αλεστικό μηχανισμό (μυλόπετρες, κοφινίδα, αλευροκασέλα). Κάτω από τις μυλόπετρες υπήρχε μικρός χώρος (χούρχουρη), όπου ήταν εγκαταστημένος ο κινητικός μηχανισμός, δηλαδή η φτερωτή με τα εξαρτήματά της, όπου κατέληγε το φυσούνι του βαγενιού. Από αυτό εκτινασσόταν το νερό στα πτερύγια της φτερωτής και την περιέστρεφε. Η κίνηση μεταδιδόταν με τον κατακόρυφο άξονα απευθείας στην επάνω μυλόπετρα, η οποία γύριζε αλέθοντας τον καρπό που έπεφτε από την κοφινίδα. Εδώ ο επισκέπτης μπορεί να ρίξει σπόρους καλαμποκιού στη σκαφίδα και να παρακολουθήσει πώς ο καρπός αλέθεται από τις μυλόπετρες και πέφτει στην αλευροδόχη. Δίπλα υπήρχε η κατοικία όπου διέμενε ο μυλωνάς με την – κατά κανόνα πολυμελή- οικογένειά του.

Στο πλάτωμα του βυρσοδεψείου, ο επισκέπτης μπορεί να δει το ρακοκάζανο, που προφυλάσσεται από πρόχειρο στέγαστρο. Το ρακοκάζανο στηνόταν για λίγες μέρες, μετά τον τρύγο, με σκοπό την παραγωγή τσίπουρου από τα στέμφυλα.

Ακριβώς απέναντι βρίσκεται η διώροφη κατοικία του βυρσοδέψη. Τζάκι ζέσταινε τον χώρο που σήμερα στεγάζει το κυλικείο του Μουσείου. Σε χαμηλότερη στάθμη, ο επισκέπτης συναντά το βυρσοδεψείο, όπου παρουσιάζονται οι προβιομηχανικές διαδικασίες κατεργασίας των λεπτών δερμάτων με φυτικές δεψικές ύλες. Το εσωτερικό του εργαστηρίου είναι χωρισμένο σε «ζώνες», οι οποίες αντιστοιχούν στα διάφορα στάδια επεξεργασίας των δερμάτων. Η πρώτη αφορά τα «νερά», τον ασβέστη, και γενικά τις προπαρασκευαστικές εργασίες. Στην επόμενη βρίσκεται η σειρά με τις «λίμπες» (γούρνες) για τη δέψη. Ευάερη ζώνη προορίζεται για το άπλωμα και το στέγνωμα των δερμάτων στη σκιά, ενώ ακολουθεί μια καλά φωτισμένη γωνιά για τις εργασίες της μετάδεψης.

Το λιθόστρωτο οδηγεί στο χαμηλότερο επίπεδο του Μουσείου, στον μπαρουτόμυλο, με την όρθια εξωτερική φτερωτή. Η Δημητσάνα ήταν ένα από τα πολλά χωριά που, ήδη από τον 16ο αιώνα, γνώριζαν τη συλλογή του ακάθαρτου νίτρου το οποίο και παρείχαν, αντί για φόρο, στους Οθωμανούς.

Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, οι Δημητσανίτες δραστηριοποιήθηκαν προκειμένου να τροφοδοτήσουν τον Αγώνα με το απαραίτητο πολεμικό υλικό. Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Κολοκοτρώνης: «Μπαρούτι είχαμε, έκαμνε η Δημιτζάνα». Οι ιστορικές μνήμες συνιστούν στοιχείο της πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής και διατηρούνται ζωντανές στις αφηγήσεις των κατοίκων της.

Αυτήν ακριβώς την ιστορική ταυτότητα αναδεικνύει το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, αναπαριστώντας τον τύπο του μπαρουτόμυλου με κοπάνια, που χρησιμοποιήθηκε στη Δημητσάνα κατά την Επανάσταση του 1821 και έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Παράλληλα, διασώζει τη συγκεκριμένη τεχνολογία παραγωγής της μπαρούτης, η οποία στην Ευρώπη είχε εξαφανιστεί ήδη από τον 18ο αιώνα.

Το Μουσείο, ένα από τα κυριότερα αξιοθέατα της περιοχής, υποδέχεται χιλιάδες επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Εκπαιδευτικά προγράμματα και ποικίλες δραστηριότητες, που οργανώνονται από το ΠΙΟΠ, καθιστούν το Μουσείο σημαντικό πόλο έλξης και για σχολικές ομάδες.

Ο επισκέπτης μπορεί να συνεχίσει την περιδιάβαση στο φαράγγι του Λούσιου. Ακολουθώντας το μονοπάτι που ξεκινάει από το Μουσείο, κατεβαίνει στο Παλιοχώρι, φτάνει στην παραδοσιακή γέφυρα της Μονοπόρης, που οδηγεί στη Μονή Φιλοσόφου και τη Μονή Προδρόμου, για να καταλήξει στην αρχαία Γόρτυνα.

Το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης άνοιξε για το κοινό το 1997 και λειτουργεί με την ευθύνη του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το Β΄ και Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και την Τράπεζα Πειραιώς.

Το 1999 το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης τιμήθηκε με το Europa Nostra Award. Το 2003 συμπεριλήφθηκε στα είκοσι επτά πιο επιτυχημένα έργα στην Ελλάδα που συγχρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

 

Πρακτικές Πληροφορίες

 

Διεύθυνση

Κεφαλάρι Αϊ-Γιάννη, 220 07 Δημητσάνα

Τηλέφωνο: 27950 31630

 

Ώρες λειτουργίας

Από 1 Μαρτίου έως 15 Οκτωβρίου:

Καθημερινά (εκτός από την Τρίτη) 10 π.μ.-6 μ.μ.

Από 16 Οκτωβρίου έως 28 Φεβρουαρίου:

Καθημερινά (εκτός από την Τρίτη) 10 π.μ.-5 μ.μ.

Κλειστό: Κάθε Τρίτη, 1 Ιανουαρίου, Μ. Παρασκευή (μέχρι 12:00 μ.μ.), Κυριακή του Πάσχα, 1 Μαΐου,

7 Ιουλίου (τοπική εορτή), 15 Αυγούστου, 25-26 Δεκεμβρίου

 

Εισιτήριο

Γενική είσοδος: 4 ευρώ

Μειωμένο εισιτήριο: 2 ευρώ

 

Οργανωμένες επισκέψεις

Για την καλύτερη εξυπηρέτηση ομάδων επισκεπτών, είναι σκόπιμο να υπάρχει προσυνεννόηση με το Μουσείο.

 

Άτομα με αναπηρίες (ΑΜΕΑ)

Το ΥΜΥ είναι υπαίθριο μουσείο, εγκατεστημένο στο φυσικό περιβάλλον της κοιλάδας του Λούσιου ποταμού. Η πρόσβαση σε ΑμεΑ είναι, επομένως, δυσχερής και η προσυνεννόηση με το Μουσείο απαραίτητη.

 

Άδεια Φωτογράφισης – Κινηματογράφησης

Επιτρέπεται η ερασιτεχνική φωτογράφιση ή βιντεοσκόπηση. Η επαγγελματική φωτογράφιση ή κινηματογράφηση επιτρέπεται μόνο με ειδική άδεια από το ΠΙΟΠ.