Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας: Ο πάπυρος του Δερβενίου

Ο πάπυρος του Δερβενίου, το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης και ένα από τα πολυτιμότερα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, κατέχει ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Αποτελεί το αρχαιότερο αναγνώσιμο χειρόγραφο του ευρωπαϊκού χώρου, και από τον Οκτώβριο του 2015 την πρώτη ελληνική εγγραφή στον Διεθνή Κατάλογο του Προγράμματος της UNESCO «Μνήμη του Κόσμου» (Memory of the World). Πρόκειται για ένα από τα σπανιότερα ευρήματα του ελληνικού χώρου, καθώς το κλίμα της Ελλάδας δεν ευνοεί τη διατήρηση παπύρων. Το τμήμα του παπύρου το οποίο διασώθηκε, ακριβώς επειδή απανθρακώθηκε, βρέθηκε το 1962 στον κιβωτιόσχημο τάφο Α του νεκροταφείου του Δερβενίου, ανάμεσα στα υπολείμματα της νεκρικής πυράς.

Ο πάπυρος του Δερβενίου

Η γραφή του παπύρου χρονολογείται ανάμεσα στο 340 και στο 320 π.Χ., το βιβλίο, όμως, το οποίο αντιγράφεται σε αυτόν είναι πολύ παλαιότερο (χρονολογείται περίπου στο 420-410 π.Χ.). Ο συγγραφέας του βιβλίου, το οποίο κινείται στα όρια μεταξύ θεολογίας και φιλοσοφίας, ήταν πιθανότατα ο Ευθύφρων από τα Πρόσπαλτα, έναν δήμο της Αττικής, μάντης και θεολόγος σύγχρονος του Σωκράτη.

Το σωζόμενο τμήμα του παπύρου, σήμερα σε 266 τμήματα,  αποτελεί το επάνω μέρος του κυλίνδρου (του βιβλίου που προέκυπτε από τη συνένωση πολλών φύλλων παπύρου). Το κείμενο είναι γραμμένο σε στήλες, από τις οποίες αποκαθίστανται 26, και διαιρείται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνεται μία περιγραφή των λατρευτικών πρακτικών που σχετίζονται με τη μεταθανάτια τύχη των ψυχών. Στο δεύτερο μέρος υπάρχει ένας ορφικός ύμνος που συνόδευε τις τελετουργίες των μυστών, για τους οποίους προόριζε ο συγγραφέας το βιβλίο του.

Σύμφωνα με την UNESCO: «Ο Πάπυρος του Δερβενίου έχει τεράστια σημασία, όχι μόνο για τη μελέτη της ελληνικής θρησκείας και της φιλοσοφίας, οι οποίες είναι η βάση της δυτικής φιλοσοφικής σκέψης, αλλά και επειδή αποδεικνύει την πρώιμη χρονολόγηση των Ορφικών ποιημάτων προσφέροντας μια ξεχωριστή έκδοση των προσωκρατικών φιλοσόφων. Ο πάπυρος του Δερβενίου, που αποτελεί το πρώτο βιβλίο της δυτικής παράδοσης, έχει παγκόσμια σημασία, δεδομένου ότι αντανακλά τις οικουμενικές αξίες του ανθρώπου: την ανάγκη του να κατανοήσει τον κόσμο , την επιθυμία του να ανήκει σε μια ανθρώπινη κοινωνία με κοινώς αποδεκτούς κανόνες και την αγωνία του να αντιμετωπίσει το τέλος της ζωής.»