Το δημοφιλές Κουαρτέτο Εγχόρδων Αθηνών συμπράττει με τέσσερις σπουδαστές από την Ακαδημία Νέων Μουσικών της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών παρουσιάζοντας έργα Μπετόβεν και Μέντελσον.
ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΒΑΝ ΜΠΕΤΟΒΕΝ (1770 – 1827)
Κουαρτέτο εγχόρδων σε ντο ελάσσονα, έργο 18 αρ. 4
Allegro ma non tanto / Andante scherzoso quasi allegretto / Menuetto: Allegretto / Allegro – Prestissimo
Είναι κοινός τόπος ανάμεσα στους μουσικούς και τους φιλόμουσους η θεώρηση του κουαρτέτου εγχόρδων ως του τελειότερου συνδυασμού οργάνων. Αν αναζητά κανείς «αποδείξεις» αυτής της άποψης, αρκεί να στραφεί στη σημασία και το περιεχόμενο των κουαρτέτων των μεγάλων συνθετών από τον Μπετόβεν ως τον Μπάρτοκ. Ο πρώτος διοχέτευσε στα κουαρτέτα (όπως και στις σονάτες για πιάνο) τις πιο μύχιες μουσικές του σκέψεις και συχνά τις πιο επαναστατικές του ιδέες. Τα Έξι Κουαρτέτα, έργο 18, οι πρώτες συνεισφορές του Μπετόβεν στο ξεχωριστό αυτό είδος, φανερώνουν ανάγλυφα την αξία του συνδυασμού αυτού για τον ίδιο. Γράφτηκαν ανάμεσα στα έτη 1798-1800 και εκδόθηκαν το 1801. Από τα Κουαρτέτα αυτά, το Τέταρτο είναι από τα πλέον αινιγματικά και ρηξικέλευθα κουαρτέτα του Μπετόβεν γενικά. Η ίδια η τονικότητα της ντο ελάσσονας είναι συνυφασμένη με τη δραματικότητα, όπως αυτή αποτυπώθηκε και εκφράστηκε σε έργα του κινήματος Θύελλα και Ορμή (Sturm und Drang) του 18ου αιώνα. Πράγματι, η ντο ελάσσονα αποδεικνύεται -και εν προκειμένω- ιδεώδης στην έκφραση μίας ατμόσφαιρας γεμάτης αγωνία και σφοδρές ηχητικές συγκρούσεις. Και περιέργως η τονικότητα αυτή διατηρείται σε όλα τα μέρη του κουαρτέτου πλην του δεύτερου (που είναι γραμμένο σε ντο μείζονα). Τα δύο ενδιάμεσα μέρη του κουαρτέτου είναι ένα σκέρτσο ΚΑΙ ένα μενουέτο, πράγμα απολύτως ασυνήθιστο μιας και σε ένα κουαρτέτο κανείς αναμένει να συναντήσει είτε το ένα είτε το άλλο. Άλλο στοιχείο που εκπλήσσει είναι η ανυπαρξία σε όλο το Κουαρτέτο αργού μέρους, όχι μόνο με την έννοια της αργής ταχύτητας αλλά και του νηφάλιου, ήρεμου και στοχαστικού χαρακτήρα. Ο συνθέτης αντίθετα, έδωσε έμφαση σε μία μουσική γεμάτη εκπλήξεις, έντονες εναλλαγές δυναμικής και γκροτέσκες χειρονομίες· όλα τα παραπάνω στοιχεία κορυφώνονται στο φινάλε, όπου ο Μπετόβεν διεισδύει μεταξύ άλλων και στο «ουγγρικό στιλ», όπως έκανε με ιδιαίτερη επιτυχία ο δάσκαλός του Χάυντν σε αρκετά καταληκτικά μέρη έργων του.
ΦΕΛΙΞ ΜΕΝΤΕΛΣΟΝ (1809 – 1847)
Οκτέτο Εγχόρδων σε μι ύφεση μείζονα, έργο 20
Allegro moderato ma con fuoco / Andante / Scherzo: Allegro leggierissimo / Presto
Ο Φέλιξ Μέντελσον υπήρξε ένα παιδί-θαύμα με αξιοθαύμαστες επιδόσεις στη σύνθεση σε πολύ μικρή ηλικία – ανάλογο ταλέντο σε τόσο μικρή ηλικία έδειξαν λίγοι άλλοι συνθέτες, όπως ο Μότσαρτ, ο Σαιν-Σανς και στον εικοστό αιώνα ο Κόρνγκολντ. Σε ηλικία δεκαέξι ετών ο Μέντελσον συνέθεσε το Οκτέτο του για έγχορδα αφιερώνοντάς τον στον δάσκαλό του στο βιολί, Εντουαρντ Ρητς. Το έργο ολοκληρώθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1825 και αποτέλεσε ένα όμορφο δώρο για τα γενέθλια του βιολιστή (δύο μέρες μετά). To οκτέτο εγχόρδων (τέσσερα βιολιά, δύο βιόλες και δύο βιολοντσέλα) δεν ήταν σε καμία περίπτωση ένας συνήθης σχηματισμός οργάνων για την εποχή εκείνη. Μόλις το 1823 ο Λουίς Σπορ είχε συνθέσει το πρώτο από τα τέσσερα Διπλά Κουαρτέτα του για τον ανωτέρω συνδυασμό οργάνων. Ωστόσο, ενώ το έργο του Σπορ (όπως σαφώς φανερώνει ο τίτλος) αντιμετωπίζει τα δύο κουαρτέτα ως συνεργαζόμενα αλλά ξεχωριστά μουσικά «σώματα», ο Μέντελσον αντιμετωπίζει τα οκτώ όργανα ως αυτόνομους και ισότιμους φορείς της μουσικής δράσης και εξέλιξης – με πρώτο μεταξύ ίσων βεβαίως το πρώτο βιολί. Το πρώτο μέρος έχει εμφανώς δραματικό χαρακτήρα, με το πρώτο βιολί να έχει την πρωτοκαθεδρία στην παρουσίαση των θεμάτων. Το αργό μέρος είναι σαφώς πιο λυρικό και εν πολλοίς ήρεμο, αν και δεν λείπουν σποραδικά, εναγώνια περάσματα. Το ακόλουθο σκέρτσο είναι εμπνευσμένο από τη σκηνή της Βαλπούργειας Νύχτας από τον Φάουστ του Γκαίτε. Η μουσική μάς μεταφέρει στον αέρινο, φευγαλέο κόσμο των πνευμάτων – είναι μία ακόμη απόδειξη του γιατί στη συνείδηση των φιλόμουσων ο Μέντελσον είναι ταυτισμένος με τη γοργή, νευρώδη και συγχρόνως ελαφριά γραφή που αναμένει κανείς σε ένα σκέρτσο. Το φινάλε, ίσως επηρεασμένο από το φινάλε της Συμφωνίας «του Διός» του Μότσαρτ, κάνει εκτεταμένη χρήση πολυφωνικών τεχνικών, με τα οκτώ όργανα να αντιπροσωπεύουν ισάριθμες φωνές που συμπλέκονται δυναμικά.
Συντελεστές:
Κουαρτέτο εγχόρδων Αθηνών:
Απόλλων Γραμματικόπουλος, βιολί
Παναγιώτης Τζιώτης, βιολί
Πάρις Αναστασιάδης, βιόλα
Ισίδωρος Σιδέρης, βιολοντσέλο
Σπουδαστές της Ακαδημίας της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών:
Φοίβη Ρουσοχατζάκη, βιολί
Πλάτων Μπουργιώτης, βιολί
Βασίλης Παπαπαναγιώτου, βιόλα
Σεμέλη Κωστούρου, βιολοντσέλο
Στις 10 Σεπτεμβρίου στο Λύκειο Αριστοτέλους στις 20.30